استخراج رفتار مکانی پدیده های وابسته به عوامل جغرافیایی (مطالعه ی موردی بیماری انگلی لیشمانیوز احشایی در منطقه ی کلیبر )

پدیده های جغرافیایی طبق اصل اول جغرافیا به همدیگر مرتبط می باشند. برای پدیده ای مانند یک بیماری منطقه ای برخی از عوامل و میزان تأثیر آنها تا حدی شناخته شده است. در حال حاضر، نقشه های پهنه بندی این پدیده ها براساس روابط تجربی میزان وابستگی بین پدیده و عوامل تأثیر گذار شناخته شده، تولید می شوند. این نقشه ها عموما برای سلولهای آماری بزرگ مانند بخش تهیه شده و در برنامه ریزی های منطقه ای کاربرد دارند ولی بعلت کوچک بودن مقیاس و نتیجتا کمبود دقت، این نقشه ها در عملیات اجرایی کاربرد ندارند. در این تحقیق نحوه ی تاثیر پذیری پدیده از عوامل جغرافیایی «رفتار یا امضای مکانی» نامیده شده است. رفتار مکانی بیان کننده ضرایب تاثیرگذاری عوامل محیطی بر روی پدیده می باشد. دقت کلیه روشهای پهنه بندی متداول مانند تحلیل سلسله مراتبی وابسته به دانستن عوامل و ضرایب آنها می باشد. جهت تهیه رفتار مکانی بیماری انگلی لیشمانیوز احشایی در مقیاس بزرگتر برای منطقه ی کلیبر روشهای مختلف استنتاج مکانی مورد آزمون قرار گرفت و روش بهینه ای برای استخراج رفتار مکانی بیماری پیاده سازی گردید. در روش پیاده سازی شده عوامل موثر به عنوان باندهای تصویر ترکیبی در نظر گرفته شده و از مناطق شیوع بیماری بعنوان داده های تعلیمی استفاده گردید. سپس برای تولید نقشه احتمال ابتلاء به بیماری از روشهای ترکیب خطی وزندار، وزندهی افزودنی فازی و تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. عوامل جغرافیایی موثر شناخته شده یا مظنون بر بیماری مذکور شامل عوامل اقلیم (میانگین دما، بارش و رطوبت نسبی)، توپوگرافی (ارتفاع، شیب، جهت شیب، فاصله از رودخانه)، عوامل اجتماعی- اقتصادی (دسترسی به امکانات در دهکده)، تراکم سگ، عوامل انسانی (سن و جنس گروه درگیر در بیماری)، شاخص پوشش گیاهی و غیره می باشند. رفتار مکانی بیماری استخراج شده نشان می دهد عوامل موثر بر بیماری به ترتیب اولویت بارش، رطوبت نسبی، دما، تراکم سگ، شیب و جهت شیب، شاخص پوشش گیاهی، دسترسی به امکانات، ارتفاع و فاصله از رودخانه می باشند. همچنین با مقایسه ی نقشه های احتمال ابتلاء تولید شده با لایه ی شیوع بیماری، مناسبترین روش وزندهی افزودنی فازی با میزان مجذور میانگین مربعات خطا برابر با 9389/1 تعیین گردید. البته با کمی اغماض روش تحلیل سلسله مراتبی را نیز با میزان مجذور میانگین مربعات خطا برابر 9561/1، می توان روشی مناسب دانست. استفاده از روش رفتار مکانی نیاز به حضور متخصصین را در تولید نقشه پهنه بندی هر پدیده، مرتفع می نماید. همچنین از تجربی و متغیر بودن نظرات جلوگیری به عمل می آید. از طرفی در برنامه ریزی و تصمیم گیری جهت حل هر مشکل، نقشه های پهنه بندی تولیدی نسبت به نقشه های پیشین به سبب دارا بودن دقت مناسبتر از کارایی بیشتری برخوردار می باشند.